سیفلیس، یک بیماری مقاربتی باکتریایی ناشی از ترپونما پالیدوم، یکی از قدیمی‌ترین و جدی‌ترین تهدیدات سلامت عمومی در جهان است که اگر درمان نشود، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری برای فرد و جامعه به همراه داشته باشد. این بیماری، که در گذشته به‌عنوان "بیماری بزرگ" شناخته می‌شد، از طریق روابط جنسی محافظت‌نشده، تماس مستقیم با ضایعات پوستی یا انتقال مادرزادی (از مادر به جنین) گسترش می‌یابد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۲۳، حدود ۶ میلیون مورد جدید سیفلیس سالانه در جهان ثبت می‌شود، و افزایش موارد در بین جوانان و گروه‌های پرخطر، زنگ خطری جدی برای سیستم‌های بهداشتی است. سیفلیس به دلیل مراحل متنوع و علائم گمراه‌کننده، اغلب به‌صورت "بیماری تقلیدکننده" شناخته می‌شود، زیرا می‌تواند با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش‌های دقیق و درمان به‌موقع، کلید کنترل این بیماری است.
تعریف و تاریخچه سیفلیس
سیفلیس یک بیماری سیستمیک مزمن است که توسط باکتری اسپیروکت به نام ترپونما پالیدوم ایجاد می‌شود. این باکتری از طریق مخاط‌ها یا ضایعات پوستی وارد بدن شده و می‌تواند بر پوست، غشاهای مخاطی، سیستم عصبی، قلب، و سایر اندام‌ها تأثیر بگذارد. سیفلیس به چهار مرحله اصلی تقسیم می‌شود: اولیه، ثانویه، نهفته و ثالثیه.
سیفلیس برای اولین بار در اواخر قرن پانزدهم در اروپا گزارش شد و به‌طور گسترده به‌عنوان بیماری مرتبط با اکتشافات جغرافیایی و تماس با ملل جدید شناخته می‌شود. درمان اولیه با جیوه و بعدها با پنی‌سیلین (از دهه ۱۹۴۰) تحول بزرگی در مدیریت این بیماری ایجاد کرد.
علائم سیفلیس
- مرحله اولیه:
زمان شروع: ۳-۹۰ روز پس از تماس (متوسط ۲۱ روز).
علائم: ظهور یک زخم بدون درد (شانکر) در محل ورود باکتری، معمولاً در آلت تناسلی، مقعد، یا دهان. غدد لنفاوی نزدیک ممکن است متورم شوند.
مدت: شانکر طی ۳-۶ هفته خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما بدون درمان، بیماری پیشرفت می‌کند.
- مرحله ثانویه:
زمان شروع: چند هفته تا چند ماه پس از مرحله اولیه.
علائم: بثورات پوستی غیرخارش‌دار (اغلب در کف دست و پا)، تب خفیف، گلودرد، ریزش مو، و تورم غدد لنفاوی. این مرحله نشان‌دهنده انتشار سیستمیک باکتری است.
مدت: علائم ممکن است چند هفته طول بکشند و بدون درمان فروکش کنند.
مرحله نهفته:
زمان شروع: پس از مرحله ثانویه، ممکن است سال‌ها ادامه یابد.
علائم: بدون علامت قابل‌مشاهده، اما باکتری در بدن باقی می‌ماند.
انواع: نهفته اولیه (کمتر از ۱ سال) و نهفته دیررس (بیش از ۱ سال).
- مرحله ثالثیه (آخرین):
زمان شروع: ۱۰-۳۰ سال پس از عفونت اولیه، اگر درمان نشود.
علائم: آسیب به سیستم عصبی (نوروسیفلیس: سردرد، فلج، جنون)، بیماری‌های قلبی (آئورت)، و ضایعات پوستی گوما (گرانولوم‌ها).
عوارض: نابینایی، ناشنوایی، و مرگ.
سیفلیس مادرزادی
انتقال از مادر آلوده به جنین می‌تواند باعث سقط جنین، ناهنجاری‌های مادرزادی، یا مرگ نوزاد شود.
علل و عوامل خطر سیفلیس
عوامل انتقال:
- روابط جنسی محافظت‌نشده: واژینال، مقعدی، یا دهانی با فرد آلوده.
- تماس مستقیم: با ضایعات پوستی یا مخاطی آلوده.
- انتقال عمودی: از مادر به جنین طی بارداری.
عوامل خطر:
- رفتارهای پرخطر: داشتن شرکای جنسی متعدد، روابط بدون کاندوم.
- گروه‌های خاص: مردان همجنس‌گرا، افراد مبتلا به HIV و کارگران جنسی.
- سرکوب ایمنی: HIV یا بیماری‌های مزمن خطر عوارض را افزایش می‌دهند.
تشخیص آزمایشگاهی سیفلیس
- آزمایش مستقیم:
- میکروسکوپ زمینه تاریک (Dark-Field Microscopy): مشاهده مستقیم ترپونما پالیدوم در ضایعات اولیه.
- PCR: شناسایی DNA باکتریایی در نمونه‌های ضایعه یا مایع نخاعی.
- آزمایش‌های سرولوژیک:
- VDRL (Venereal Disease Research Laboratory): اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های غیراختصاصی (تیتر بالا در مراحل فعال).
- RPR (Rapid Plasma Reagin): مشابه VDRL، سریع و ارزان.
محدودیت: مثبت کاذب در بیماری‌های خودایمنی یا بارداری.
- آزمایش‌های ترپونمال (Treponemal Tests):
- FTA-ABS (Fluorescent Treponemal Antibody Absorption): اختصاصی برای تأیید سیفلیس.
- TPHA (Treponema Pallidum Hemagglutination Assay): تست هماگلوتیناسیون.
- EIA/ELISA: برای غربالگری اولیه.
- آزمایش مایع نخاعی: در نوروسیفلیس برای بررسی پروتئین و سلول‌ها.
پروتکل‌های آزمایشگاهی
نمونه‌گیری: خون، ضایعه، یا مایع نخاعی (بسته به مرحله).
تفسیر: نتایج غیرترپونمی و ترپونمی باید با هم مرتبط شوند. مثلاً، تیتر بالای VDRL با FTA-ABS مثبت، سیفلیس فعال را تأیید می‌کند.
درمان سیفلیس
آنتی‌بیوتیک‌ها: پنی‌سیلین G: درمان استاندارد (تزریق داخل‌عضلانی، دوز بر اساس مرحله). اولیه/ثانویه: ۱ دوز (۲.۴ میلیون واحد). نهفته دیررس/نوروسیفلیس: ۱۰-۱۴ روز (۳-۴ میلیون واحد روزانه).
آزمایش حساسیت: برای بیماران آلرژیک به پنی‌سیلین، داکسی‌سایکلین یا سفتروکسیم تجویز می‌شود.
تست‌های سرولوژیک پس از ۳، ۶، و ۱۲ ماه برای تأیید بهبودی (کاهش ۴ برابری تیتر) انجام می‌شود.
پیشگیری از سیفلیس
اقدامات فردی:
- استفاده از کاندوم در روابط جنسی.
- کاهش تعداد شرکای جنسی.
- معاینه منظم در صورت رفتار پرخطر.
غربالگری:
- برای زنان باردار (هر سه‌ماهه).
- افراد با HIV یا بیماری‌های مقاربتی دیگر.آموزش عمومی:
نتیجه‌گیری
سیفلیس، با وجود درمان‌پذیری، همچنان زنگ خطری جدی در روابط محافظت‌نشده است. این بیماری از مرحله اولیه با شانکر تا عوارض مرگبار نوروسیفلیس، نیاز به آگاهی و اقدام فوری دارد. علائم متنوع، از بثورات پوستی تا مشکلات عصبی، تشخیص را چالش‌برانگیز می‌کند، اما آزمایش‌های سرولوژیک و مولکولی راه‌حلی مؤثر ارائه می‌دهند. درمان با پنی‌سیلین و پیشگیری با کاندوم و غربالگری، کلید کنترل این بیماری است.
منابع
Sexually transmitted diseases treatment guidelines
Global estimates of the prevalence and incidence of four curable sexually transmitted infections in 2012 based on systematic review and global reporting
Neurosyphilis revisited: Modern clinical and laboratory features
UK national guidelines on the management of syphilis 2008
Standardized test methodology for syphilis serology
Syphilis: Review with emphasis on clinical, epidemiologic, and some biologic features
Normal cerebrospinal fluid white blood cell count and protein levels in neurosyphilis: A clue to the understanding of the disease
Treponema pallidum, the syphilis spirochete: Making a living as a stealth pathogen