مقدمه
سرطان ریه (Lung cancer) یکی از مرگبارترین سرطانهای شناختهشده در سراسر جهان است. این بیماری خاموش و بیصدا رشد میکند، در مراحل اولیه علائم واضحی ندارد و زمانی آشکار میشود که معمولاً بخش عمدهای از بافت ریه درگیر شده و امکان درمان قطعی کاهش یافته است. بر اساس آمارهای جهانی، سرطان ریه همچنان شایعترین علت مرگ ناشی از سرطان در مردان و زنان است و سالانه میلیونها نفر بهدلیل این بیماری جان خود را از دست میدهند. از آنجا که ریهها ساختاری بدون گیرنده درد دارند و فضای کافی برای رشد تومور وجود دارد، اغلب بیماران تا زمانی که سرطان به مراحل پیشرفته نرسد هیچ علامت هشداردهندهای احساس نمیکنند. همین ویژگی باعث شده به سرطان ریه لقب قاتل خاموش داده شود.
اپیدمیولوژی سرطان ریه
سرطان ریه یکی از ۵ سرطان شایع در جهان است، اما از نظر مرگومیر مقام اول را دارد. علت اصلی این نرخ مرگومیر بالا، تشخیص دیرهنگام و گسترش وسیع بیماری در زمان تشخیص است. بیش از ۸۵٪ بیماران در زمان تشخیص در مرحله پیشرفته قرار دارند. تنها ۲۰–۱۵٪ بیماران در ۵ سال بعد از تشخیص زنده میمانند. شیوع سرطان ریه در زنان بهطور قابلتوجهی افزایش یافته است. با وجود کاهش نسبی مصرف سیگار، سرطان ریه همچنان بسیار شایع است. شیوع بیماری در کشورهایی که آلودگی هوا، مصرف دخانیات و محیطهای صنعتی شایع است، چند برابر بالاتر گزارش شده است.
چرا سرطان ریه ایجاد میشود؟
سرطان ریه نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. اما عامل محرک اصلی در بیش از ۸۰٪ بیماران مصرف دخانیات است.
- مصرف سیگار و دخانیات
سیگار شامل هزاران ماده شیمیایی سرطانزا است. هر پک سیگار باعث ورود مواد جهشزا به سلولهای مجاری تنفسی میشود. این مواد باعث تخریب ژنهای کنترلکننده رشد سلولی میشوند، جهش در ژنهای KRAS، EGFR، ALK، TP53 و … ایجاد کرده و التهاب مزمن در ریه ایجاد کرده و بستر سرطان را فراهم میکنند.
- قلیان
تصور غلط رایج این است که قلیان کمتر ضرر دارد؛ اما یک ساعت قلیان معادل ۱۰۰–۸۰ نخ سیگار دود تولید میکند و حاوی فلزات سنگین، هیدروکربنهای چندحلقهای و سموم شیمیایی است.
- قرارگیری در معرض رادون
گاز رادون دومین عامل سرطان ریه در جهان است. از خاک وارد ساختمان میشود و سالها بدون بو و رنگ استنشاق میشود.
رابطه مستقیمی بین قرارگیری طولانیمدت در معرض ذرات معلق (PM2.5) و بروز سرطان ریه وجود دارد.
- مواجهه شغلی
آزبست، آرسنیک، نیکل، گازهای صنعتی و دود ناشی از اگزوز. این عوامل در کارگران صنایع خاص بسیار دیده میشود.
- زمینه ژنتیکی
افراد دارای جهشهای ارثی مانند EGFR جهشیافته حتی بدون مصرف سیگار نیز در معرض خطر بالاتری هستند.
انواع سرطان ریه
سرطان ریه به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- سرطان ریه سلول غیر کوچک (NSCLC):
حدود ۸۵٪ موارد است. زیرگروههای آن شامل آدنوکارسینوما، کارسینوم سلول سنگفرشی و کارسینوم بزرگسلولی است. آدنوکارسینوما شایعترین نوع در غیرسیگاریها و زنان است.
- سرطان ریه سلول کوچک (SCLC)
حدود ۱۵٪ موارد است. رشد بسیار سریع و تهاجمی دارد و در زمان تشخیص تقریباً همیشه متاستاتیک است.
چرا سرطان ریه اینقدر دیر تشخیص داده میشود؟
- نبود درد یا علامت در مراحل اولیه: ریه فاقد گیرندههای درد است؛ بنابراین تومور میتواند ماهها یا سالها بدون علامت رشد کند.
- سیستم دفاعی بدن نشانه واضحی نمیدهد: التهاب خفیف، سرفههای گذرا یا تنگینفس معمولاً به حساب سرماخوردگی یا آسم گذاشته میشود.
- اشتباه گرفتن علائم با بیماریهای شایع: سرفه، خسخس سینه، تنگینفس و درد قفسه سینه در بیماریهای سادهتر مثل آلرژی یا عفونت تنفسی شایع هستند و بیمار متوجه هشدار نمیشود.
- نبود غربالگری عمومی: برخلاف سرطان پستان یا روده، سرطان ریه غربالگری فراگیر ندارد؛ فقط گروههای پرخطر مشمول غربالگری با CT کمدوز میشوند.
- رشد سریع در برخی انواع: خصوصاً SCLC که ممکن است در چند هفته اندازه آن چند برابر شود.
علائم سرطان ریه
- سرفه مزمن بیش از ۶ هفته
- سرفه خونی
- خشونت صدا
- کاهش وزن بیدلیل
- درد شدید قفسهسینه
- تنگینفس پیشرونده
- عفونتهای مکرر مانند پنومونی
- درد شانه یا پشت
- درگیری استخوان (دردهای شدید استخوانی)
- سردرد و تغییرات عصبی در صورت متاستاز مغزی
تشخیص
- سیتی اسکن کمدوز (LDCT)
تنها روش اثباتشده برای تشخیص زودهنگام در افراد پرخطر، سن ۵۰ تا ۸۰ سال، سابقه مصرف سیگار (۲۰ بسته–سال یا بیشتر) و ترک در ۱۵ سال اخیر است.LDCT میتواند تا ۲۰–۳۰٪ مرگومیر را کاهش دهد.
- رادیوگرافی قفسهسینه
برای غربالگری مناسب نیست؛ مراحل اولیه را نشان نمیدهد.
- PET-CT
برای بررسی گسترش بیماری و متاستاز.
- برونکوسکوپی و نمونهبرداری
قطعیترین روش تشخیص
- تستهای مولکولی (بر اساس ژنتیک تومور)
انقلابی در درمان سرطان ریه ایجاد کردهاند: EGFR، KRAS، ALK، ROS1، BRAF، MET و RET
درمانهای سرطان ریه
در سالهای اخیر، درمانهای سرطان ریه تغییری انقلابی داشتهاند و امروزه دیگر تنها روش درمان «شیمیدرمانی» نیست.
- جراحی: برای مراحل اولیه
- رادیوتراپی دقیق (SBRT):برای بیماران غیرقابل جراحی با تومور کوچک.
- شیمیدرمانی: در مراحل پیشرفته یا همراه با رادیوتراپی.
- درمانهای هدفمند (Targeted Therapy): مهارکنندههای EGFR، مهارکنندههای ALK، داروهای KRAS-G12C، مهارکنندههای RET و ROS1 inhibitors تومور را «خاموش» میکنند و عوارض شیمیدرمانی را ندارند.
- ایمونوتراپی (Immunotherapy): داروهایی مثل Pembrolizumab، Nivolumab و Atezolizumab که با فعالسازی سیستم ایمنی، سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهند. ایمونوتراپی در بسیاری از بیماران طول عمر را چند برابر افزایش داده است.
چگونه سرطان ریه در بدن پخش میشود؟
شایعترین ارگانهای درگیر مغز، استخوان، کبد و غدد فوق کلیوی میباشند. علائم متاستاز ممکن است اولین علامت سرطان باشد.
پیشگیری: بهترین راه مقابله
- ترک دخانیات
مهمترین و مؤثرترین اقدام است. خطر سرطان ریه پس از ترک، سالبهسال کاهش مییابد.
- کاهش آلودگی هوا
استفاده از ماسک، فیلتردار و دوری از مناطق پرآلاینده.
- رژیم غذایی سالم
مصرف میوه، سبزیجات و آنتیاکسیدانها و عدم مصرف غذاهای دودی و گوشتهای فرآوریشده
- ورزش منظم
کاهش التهاب مزمن و افزایش اکسیژنرسانی.
- غربالگری برای افراد پرخطر
نتیجهگیری
سرطان ریه یکی از مرگبارترین سرطانهاست زیرا خیلی دیر تشخیص داده میشود. این سرطان سالها بدون علامت رشد میکند و زمانی آشکار میشود که دیگر امکان درمان قطعی کم شده است. تنها راه موثر برای کاهش مرگومیر ترک دخانیات، غربالگری در افراد در معرض خطر، افزایش آگاهی عمومی و مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز علائم هشداردهنده است. اگر جامعه به اهمیت این بیماری پی ببرد و غربالگری سالانه برای افراد سیگاری جدی گرفته شود، میتوان جان میلیونها نفر را نجات داد. سرطان ریه ممکن است قاتل خاموش باشد، اما با آگاهی، پیشگیری و تشخیص بهموقع میتوان آن را مهار کرد.
منابع
Lung cancer statistics and epidemiology
Tobacco smoke and lung carcinogenesis
The biology and treatment of lung cancer
Targeted therapies for EGFR-mutated lung cancer
Small cell lung cancer management update
Environmental and occupational risk factors for lung cancer